ทำไมย้อมแล้วสีไม่ติด? เลือกสีย้อมผิดประเภทหรือไม่

การย้อมผ้าเป็นงานที่ดูเหมือนง่าย แต่ในความจริงมีปัจจัยทางเคมี โครงสร้างเส้นใย และความเหมาะสมของสีย้อมที่มีผลต่อการ “ติดหรือไม่ติด” ของสี หากคุณเคยย้อมแล้วพบว่า สีออกไม่สวย หลุดง่าย ซีดเร็ว หรือแทบไม่ติดเลย ปัญหาเหล่านี้มักเกิดจากการเลือกสีย้อมไม่ตรงกับเส้นใย หรือขั้นตอนการย้อมไม่ถูกต้อง

1) สีย้อมทำงานต่างกันตามชนิดเส้นใย

พื้นฐานสำคัญที่สุดคือ
สีย้อมแต่ละชนิดถูกออกแบบให้เหมาะกับเส้นใยที่ต่างกันโดยเฉพาะ
ถ้าเลือกไม่ตรง ต่อให้ทำตามขั้นตอนเป๊ะ สีจะไม่ยอมเกาะกับเส้นใย

ตัวอย่างสำคัญ

สรุปง่าย ๆ
ถ้าสีย้อมไม่เหมาะกับเส้นใย = “ไม่ติด” หรือ “ติดแต่ซีดและหลุดง่าย”

2) สาเหตุหลักที่ทำให้สีไม่ติดแม้ใช้สีย้อมถูกชนิด

แม้เลือกสีย้อมถูกแล้ว แต่ปัญหายังเกิดจากปัจจัยอื่นได้ เช่น

2.1 ผ้ายังมีแป้งเคลือบ (Sizing) หรือสิ่งสกปรก

ผ้าใหม่มักมีสารเคลือบเพื่อช่วยให้ผ้านิ่มสวย แต่สารเคลือบนี้เป็น “ตัวกันสีไม่ให้ซึมเข้าเส้นใย”

วิธีแก้

• ซักผ้าด้วยน้ำอุ่น + ผงซักฟอก

• ล้างให้สะอาดก่อนย้อม

• ผ้าฝ้ายควรซักล้างอย่างน้อย 1–2 ครั้งก่อนย้อม

2.2 ค่า pH ไม่เหมาะสมกับสีย้อม

สีย้อมแต่ละชนิดต้องการสภาวะกรด–ด่างต่างกัน เช่น

• Reactive Dye ต้องการความด่าง (ใช้โซดาแอช)

• Acid Dye ต้องการความเป็นกรดอ่อน ๆ

• Disperse Dye ต้องใช้อุณหภูมิสูงและสารช่วยกระจายสี

ถ้า pH ไม่ถูกต้อง = สีไม่ทำปฏิกิริยากับเส้นใย

วิธีแก้

ตรวจสอบคำแนะนำของสีย้อม
ใช้สารช่วยติดตามสูตรที่ระบุ

2.3 อุณหภูมิไม่ถึง

สีย้อมบางชนิดต้องการความร้อนเพื่อเปิดผิวเส้นใยและช่วยให้สีซึมเข้าไป

ตัวอย่าง:

• Disperse Dye (โพลีเอสเตอร์) ต้องการความร้อน 90–130°C

• Acid Dye (ไหม/วูล) ต้องอุ่นน้ำให้ร้อนแต่ไม่เดือด

• Reactive Dye (ฝ้าย) ต้องใช้น้ำอุ่นหรืออุณหภูมิห้อง + ด่าง

ถ้าอุณหภูมิต่ำเกินไป → สีไม่ติด หรือเกาะเฉพาะผิวนอก

2.4 ใช้น้ำยาช่วยติดสีไม่เพียงพอ

เช่น

• ผ้าฝ้ายต้องใช้ เกลือ + โซดาแอช

• ไหมต้องใช้ กรดอ่อน ๆ เช่น น้ำส้มสายชู

• โพลีเอสเตอร์ต้องใช้ สารกระจายสี (dispersing agent)

ถ้าสารช่วยติดไม่พอ สีจะไม่ซึมเข้าสู่เส้นใยเท่าที่ควร

2.5 เวลาแช่สีไม่พอ

การย้อมต้องให้เวลาสีย้อมจับตัวกับเส้นใย
หากเร่งขั้นตอนเกินไป สีจะติดแบบผิวเผิน

2.6 ปริมาณผ้ากับสีย้อมไม่สมดุล

ถ้าใช้ผ้ามากเกินไป แต่สีน้อย → สีที่ได้จะซีด
หรือน้ำย้อมเจือจางมากเกินไป ทำให้สีไม่เข้มตามต้องการ

2.7 ผ้าผสมหลายชนิดทำให้ติดสีไม่เท่ากัน

ตัวอย่าง:

• Cotton 60% + Polyester 40%
  → ใช้ Reactive Dye อย่างเดียว สีจะติดเฉพาะส่วนฝ้าย

ผลลัพธ์คือ:

• ผ้าออกมาเป็นสองโทน

• สีไม่สม่ำเสมอ

วิธีแก้

ต้องเลือกสีย้อมหรือวิธี “สองเฟส” (ใช้ 2 ชนิดตามเส้นใย)

3) ตรวจสอบว่าคุณเลือกสีย้อมผิดประเภทหรือไม่

ถ้าคุณมีอาการเหล่านี้ = ใช้สีย้อมผิดประเภทแน่นอน

• สีติดเฉพาะผิวนอก แล้วหลุดในครั้งแรกที่ซัก

• สีซีดแม้จะย้อมนาน

• ผ้าออกมาเป็นสีอ่อนมากแม้ใช้สีเข้ม

• สีด่างไม่สม่ำเสมอ

โดยเฉพาะถ้าใช้กับผ้าสังเคราะห์ เช่น โพลีเอสเตอร์ → หากใช้สีย้อมทั่วไป จะ “ไม่ติดเลย”

4) วิธีแก้ปัญหาย้อมแล้วสีไม่ติด

4.1 ตรวจสอบชนิดผ้าก่อนเสมอ

อ่านป้ายฉลาก หรือทดสอบไฟเบอร์เบื้องต้น เช่น การเผาเส้นใย

4.2 เลือกสีย้อมที่เหมาะสม

• ผ้าฝ้าย → Reactive Dye

• วูล/ไหม → Acid Dye

• โพลีเอสเตอร์ → Disperse Dye

• อะคริลิก → Basic Dye

4.3 เตรียมผ้าก่อนย้อมอย่างถูกต้อง

• ซักกำจัดแป้งเคลือบ

• ใช้น้ำยาช่วยติดสีตามชนิดสีย้อม

4.4 ปรับอุณหภูมิและ pH ให้เหมาะสม

เป็นตัวแปรสำคัญที่สุดในการย้อมผ้าอย่างมืออาชีพ

4.5 ย้อมทดสอบเล็กน้อยก่อนทำจริง

ช่วยป้องกันการเสียของจำนวนมาก

สรุป

สาเหตุที่ “ย้อมแล้วสีไม่ติด” มักเกิดจากสองปัจจัยหลัก คือ

1. เลือกสีย้อมผิดประเภท

2. ขั้นตอนย้อมไม่เหมาะกับเส้นใย

หากแก้โดยเลือกสีย้อมที่ตรงกับชนิดผ้า และควบคุมปัจจัยสำคัญทั้ง pH อุณหภูมิ สารช่วยติด และเวลา คุณจะได้ผ้าที่มีสีสด สม่ำเสมอ และติดทนนานอย่างมืออาชีพ